Archeologisch onderzoek - aantal onderzoeksmeldingen
In 2020 zijn er 5.189 archeologische onderzoeksmeldingen geregistreerd, 509 meer dan het jaar ervoor (4.680). De meeste meldingen kwamen uit Noord-Brabant (1.007), gevolgd door Gelderland (944) en Zuid-Holland (778). Het totaal aantal geregistreerde onderzoeksmeldingen in Nederland sinds 1908 komt hiermee op 79.198, waarvan de meeste uit Gelderland (14.546)..
Bovenstaande grafieken tonen het aantal onderzoeksmeldingen in Nederland per jaar van 1908 tot en met 2020.
Geregistreerde onderzoeksmeldingen
Een onderzoeksmelding is de melding van een archeologisch onderzoek in Archis II op basis van artikel 46 van de Monumentenwet.” (definitie van onderzoeksmelding volgens KNA 3.3). De onderzoeksmeldingen worden in Archis geregistreerd door de uitvoerder van het onderzoek. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed controleert op de aanwezigheid van een plan van aanpak of programma van eisen voor opgravingen, proefputten, proefsleuven en archeologische begeleidingen.
Tot 1988 is het aantal geregistreerde onderzoeken per jaar gemiddeld zeer laag. Het was in die tijd niet verplicht om archeologisch onderzoek te melden. In 2001 krijgt het melden van archeologisch onderzoek een belangrijke impuls. In dat jaar wordt de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) geïntroduceerd. De KNA schrijft voor dat alle archeologische onderzoeken officieel in de database Archis moeten worden aangemeld. We moeten er dus rekening mee houden dat vóór 2001 onderzoeken zijn uitgevoerd die niet zijn aangemeld.
In 2020 meer meldingen dan ooit tevoren
In 2020 zijn er 5.189 archeologische onderzoeksmeldingen geregistreerd, een stijging van 509 ten opzichte van 2019 (4.680). Na aanvankelijk een sterke stijging vanaf het eind van de vorige eeuw, laat het aantal onderzoeksmeldingen vanaf 2008 voor een dalende trend zien. Vanaf 2014 neemt het aantal meldingen weer toe. In 2013 werd sinds 2008 het kleinste aantal onderzoeken gemeld (3.930). De afname na 2008 is mogelijk gerelateerd aan de afname van bouw- en infrastructurele projecten die vaak leiden tot archeologisch onderzoek.
Meldingen uit bijna alle provincies stegen in 2020
De meeste meldingen kwamen uit Noord-Brabant (1.007), gevolgd door Gelderland (944) en Zuid-Holland (778). In bijna alle provincies steeg het aantal meldingen in 2020, behalve in Limburg en Drenthe. Drenthe zag met 28 de grootste daling ten opzichte van 2019 (van 161 naar 133 meldingen) en Limburg zag met 5 slechts een heel lichte daling (van 339 in 2019 naar 334 in 2020).
Archeologisch Informatiesysteem (Archis) - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
31 december 2020
Meetfrequentie: jaarlijks
Voor het inzichtelijk maken van kwantitatieve ontwikkelingen over de lange termijn (periode 1908 tot heden) in het archeologisch onderzoek in Nederland, zijn de onderzoeksmeldingen uit Archis II de best beschikbare en meest complete bron. Het gebruik van deze data kent echter een aantal problemen:
1) Pas in 1988 wordt het verplicht om opgravingen te melden, conform artikel 41 van de Monumentenwet 1988. In de vigerende versie van de Monumentwet 1988 wordt deze verplichting vermeld onder §3 Opgravingsvergunning, artikel 46 : 1. “De houder van een opgravingsvergunning meldt de aanvang van een opgraving aan Onze minister.” Voor 1988 bestond er geen verplichting tot het melden van opgravingen.
2) Archis is als project gestart in 1988, maar werd als digitaal archeologisch informatiesysteem pas operationeel in 1992 (Archis I). In dat jaar vindt ook de oplevering van het Archeologisch Basis Register (ABR) plaats. Tussen 1992-2002 was het nog niet mogelijk om gegevens digitaal, rechtstreeks te melden. Gegevens over vondsten en vindplaatsen werden ingevoerd in het programma ARBASE en via een diskette beschikbaar gesteld aan de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). Artikel 41-meldingen van opgravingen werden eveneens op deze wijze (zij het niet consequent) of aan de hand van papieren formulieren aan de ROB gemeld. Vervolgens werden de gegevens bij de ROB ingelezen in Archis I. Pas na de operationalisering van Archis II in 2002 en mede dankzij de snelle ontwikkelingen van Internet (toegankelijkheid, gebruik) werd het mogelijk voor externe instanties en personen om opgravingen en vondsten/vindplaatsen rechtstreeks (digitaal) in te voeren in Archis.
3) Pas in 2001 wordt het melden van andere typen onderzoeken dan opgraven (bijvoorbeeld inventariserend veldonderzoek, archeologische begeleiding) verplicht gesteld. In dat jaar wordt de KNA geïntroduceerd. De KNA schrijft voor dat alle archeologische onderzoeken in Archis moeten worden aangemeld. Naar aanleiding van deze verplichting wordt, eveneens in 2001, het kopje ‘Onderzoeksmelding’ opgenomen in Archis.
Om bovengenoemde redenen moeten we er rekening mee houden dat vóór 2001 veel onderzoeken zijn uitgevoerd die niet zijn gemeld. Het lage aantal meldingen van onderzoek dat tussen 1908 en 1988 is uitgevoerd, vormt hiervoor een duidelijke aanwijzing.
In 2017 zijn de cijfers van alle voorgaande jaren gewijzigd. Dit heeft ermee te maken dat het aantal onderzoeksmeldingen in Archis met terugwerkende kracht voor eerdere jaren zijn aangepast en verbeterd.
Lees hier meer over dit onderwerp.
