Op 31 december 2019 waren er 61.863 gebouwde rijksmonumenten opgenomen in het Monumentenregister. Rijksmonumenten zijn monumenten van nationale betekenis.

Het Monumentenregister

Het Monumentenregister bevat gegevens van alle monumenten in Nederland die door het Rijk zijn aangewezen als beschermd monument. Monumenten die door gemeenten en provincies zijn beschermd zijn niet in het Monumentenregister opgenomen. Een monument dat is ingeschreven in het register heeft de beschermde status vanaf de datum van inschrijving.  Is de aanwijzingsprocedure nog niet afgerond dan heeft het een zgn. ‘voorbeschermde status’ en is het object nog niet beschermd.

Omvang bescherming

Onder de bescherming vallen de onroerende zaken die expliciet in de omschrijving van het monument zijn vermeld. De bescherming van het monument omvat de gehele onroerende zaak, zoals fundering, gevel en gevelonderdelen (bijv. ook stoep, trap of bordes), draagconstructie, kap, vloeren, vloerafwerking en interieur (bijv. plafond, wandafwerking, trappen, deuren en schouwen). Niet onder de bescherming vallen objecten of zaken die alleen in de inleiding op de monumentomschrijving of alleen in de complexomschrijving worden genoemd.

Geschiedenis Monumentenregister

Het huidige Monumentregister vindt haar oorsprong in de Monumentenwet van 1961 waarmee de opbouw van een landelijk ‘Register van beschermde monumenten’ mogelijk werd gemaakt. Het register werd in het begin van de jaren ‘80 van de twintigste eeuw gedigitaliseerd.

Beschermingsprocedure niet langer op aanvraag

Een monument kan worden aangewezen indien:
1. het monument past in een aanwijzingsprogramma zoals vastgesteld in de Beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten 2013 (de Nieuwe Hollandse Waterlinie; monumenten uit de wederopbouwperiode 1959-1965), of
2. het monument vanwege zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde kan worden aangemerkt als een nationaal of internationaal erkend monument van de Nederlandse architectuur, stedenbouw, landinrichting, bouwtechniek of ruimtegebonden kunst én vanwege zijn hoge zeldzaamheid een onmiskenbare aanvulling vormt op de lijst van beschermde monumenten.

Vanwege een wijziging in de Monumentenwet 1988 per 1 januari 2012 zal de minister van OCW niet langer op aanvraag een procedure starten voor het aanwijzen van een rijksmonument. Er kunnen nog wel suggesties voor aanwijzing gedaan worden, maar de procedure voor aanwijzing wordt niet meer vanzelfsprekend gestart.

Aandachtspunten bij aanwijzing

Bij de aanwijzing van een monument wordt rekening gehouden met de mate waarin het monument een positief behoudsperspectief heeft, zowel technisch als functioneel. Ook de mate waarin het monument een positieve invloed heeft op de kwaliteit van de ruimtelijke omgeving speelt een rol.

Erfgoed op de kaart

De RCE heeft een interactieve kaart ontwikkeld waarop zowel de archeologische als gebouwde rijksmonumenten, wederopbouwgebieden, beschermde stad- en dorpsgezichten, het werelderfgoed en de musea in Nederland samen getoond kunnen worden. Via de legenda is het mogelijk de kaartlagen aan te passen en in- of uit te zoomen. Daarnaast is het mogelijk de topografie van 1900 en kadastrale minuutplans uit 1811-1832 als kaartlagen te gebruiken. Open hier de kaart en de handleiding voor het gebruik hiervan. Kaartlagen  van eerdere perioden (vanaf 1200) zijn in te zien via de Kaart van de Verstedelijking.